ależ

From ale +‎ -ż. First attested in the 15th century.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /alʲɛ(ː)ʃ/
• IPA^(key): (15^th CE) /alʲɛʃ/, /alʲeʃ/

ależ

1. (emphatic) but
   • 1858 [c. 1408], Wojciech Szurkowski z Ponieca, “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle [Urban court rulings i.e. "Ortyls"]”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich [History of Slavic lawmaking], volume 6, Poniec, page 83:

     Tha pany przeczyw themu... nycz nye rzekla..., alesz po szmyerczy yego przyszla przed gayny szad

     [Ta pani przeciw temu... nic nie rzekła..., ależ po śmierci jego przyszła przed gajny sąd]

2. until
   • 1937 [15th century], Józef Birkenmajer, editor, Bogarodzica dziewica. Analiza tekstu, treści i formy‎, number DE, Krakow, Warsaw, Częstochowa, Cieszyn, Sandomierz, Płock:

     Yensze trudy czyrpyal beszmyernye, yeszczecz byl nye przyszpial zawyernye, alesz sząm bog z marthwych wsthąl

     [Jenże trudy cirpiał bezmiernie, jeszczeć był nie przyśpiał zawiernie, ależ sam Bog zmartwychwstał]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 89:

     Mieszkajże tam, ależ (donec) cie ja wzowę

     [Mieszkajże tam, ależ (donec) cie ja wzowę]

3. if not
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 126, 2:

     Alesz gospodzyn strz[e]dz bødze masta (nisi... custodierit), we prosznoscz czynø, gysz strzegø gego

     [Ależ Gospodzin strz[e]c będzie miasta (nisi... custodierit), we prozność czują, jiż strzegą jego]

4. unless
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 182:

     *W swej sekci[e] albo zakonu nikogo nie przyjęli, jedno ależ rok służył (nisi sub anni probatione)

     [K swej sekci[e] albo zakonu nikogo nie przyjęli, jedno ależ rok służył (nisi sub anni probatione)]

5. The meaning of this term is uncertain.
   • 1927 [1471], Jan Fijałek, editor, Cyzjojan kłobucki‎, Kłobuck, page 443:

     Vye alesz Vlian, Pyotr y Maczk, ysz szly luthi

     [Wie ależ Ulijan, Piotr i Maćk, iż zły luty]

ależ

1. used to introduce a new, conflicting fact, but
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 255:

     *Iżebyli wiedzieli, ktorego sie czasu to miało stać, nie leżeliby tamo, aleby ależ na ten czas przyszli (ad certam horam convenirent tantum si sciretur)

     [Iże [by] byli wiedzieli, ktorego sie czasu to miało stać, nie [leże]liby tamo, ale by ależ natenczas przyszli (ad certam horam convenirent tantum si sciretur)]

• Polish: ależ

• B. Sieradzka-Baziur, editor (2011–2015), “ależ”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Inherited from Old Polish ależ. By surface analysis, ale +‎ -ż.

• IPA^(key): /ˈa.lɛʂ/
• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈa.lɛʂ/, /ˈa.leʂ/

• Audio

  (file)

• Rhymes: -alɛʂ
• Syllabification: a‧leż

ależ

1. (emphatic) used at the beginning of a sentence for emphasis

   Synonym: ale

2. (emphatic) used at the beginning of a sentence; similar in meaning to the English "hey, not so fast", especially when used multiple times

   Synonym: ale

3. (Middle Polish) that much, so, so much so; emphasizes the scale of a quality

   Synonym: aż

4. (Middle Polish) only, merely

   Synonyms: jedynie, tylko

ależ

1. (Middle Polish) until

   Synonyms: aż, dopóki nie

2. (Middle Polish) if not, unless

   Synonym: chyba że

• ależ in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• ależ in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “ależ”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “ależ”, in Słownik języka polskiego‎ (in Polish), volume 1, Warsaw, page 24