ხერხი
Georgian
Pronunciation
- IPA(key): /xerxi/, [χeɾχi]
- Hyphenation: ხერ‧ხი
Etymology 1
From Old Georgian ხერხი (xerxi), from Proto-Georgian-Zan *xarx-.
Inflection
Declension of ხერხი (see Georgian declension)
| singular | plural | archaic plural | |
|---|---|---|---|
| nominative | ხერხი (xerxi) | ხერხები (xerxebi) | ხერხნი (xerxni) |
| ergative | ხერხმა (xerxma) | ხერხებმა (xerxebma) | ხერხთ(ა) (xerxt(a)) |
| dative | ხერხს(ა) (xerxs(a)) | ხერხებს(ა) (xerxebs(a)) | ხერხთ(ა) (xerxt(a)) |
| genitive | ხერხის(ა) (xerxis(a)) | ხერხების(ა) (xerxebis(a)) | ხერხთ(ა) (xerxt(a)) |
| instrumental | ხერხით(ა) (xerxit(a)) | ხერხებით(ა) (xerxebit(a)) | |
| adverbial | ხერხად(ა) (xerxad(a)) | ხერხებად(ა) (xerxebad(a)) | |
| vocative | ხერხო (xerxo) | ხერხებო (xerxebo) | ხერხნო (xerxno) |
| Notes: archaic plurals might not exist. | |||
Postpositional inflection of ხერხი (see Georgian postpositions)
| postpositions taking a dative case | singular | plural |
|---|---|---|
| -ზე (on - ) | ხერხზე (xerxze) | ხერხებზე (xerxebze) |
| -თან (near - ) | ხერხთან (xerxtan) | ხერხებთან (xerxebtan) |
| -ში (in - ) | ხერხში (xerxši) | ხერხებში (xerxebši) |
| -ვით (like a - ) | ხერხივით (xerxivit) | ხერხებივით (xerxebivit) |
| postpositions taking a genitive case | singular | plural |
| -თვის (for - ) | ხერხისთვის (xerxistvis) | ხერხებისთვის (xerxebistvis) |
| -ებრ (like a - ) | ხერხისებრ (xerxisebr) | ხერხებისებრ (xerxebisebr) |
| -კენ (towards - ) | ხერხისკენ (xerxisḳen) | ხერხებისკენ (xerxebisḳen) |
| -გან (from/of - ) | ხერხისგან (xerxisgan) | ხერხებისგან (xerxebisgan) |
| postpositions taking an instrumental case | singular | plural |
| -დან (from / since - ) | ხერხიდან (xerxidan) | ხერხებიდან (xerxebidan) |
| -ურთ (together with - ) | ხერხითურთ (xerxiturt) | ხერხებითურთ (xerxebiturt) |
| postpositions taking an adverbial case | singular | plural |
| -მდე (up to - ) | ხერხამდე (xerxamde) | ხერხებამდე (xerxebamde) |
Derived terms
- ნახერხი (naxerxi)
Descendants
- → Abkhaz: ахьархь (axʲarxʲ)
- → Armenian: խերխի (xerxi), խեխի (xexi), խրխի (xrxi), խրխա (xrxa)
- → Bats: ხერხ (xerx)
- → Bezhta: хойгъо (xojğo), хоргъо (xorğo), хорхо (xorxo)
- → Chechen: херх (xerx)
- → Ingush: херх (xerx)
- → Khvarshi: херех (xerex)
- → Laz: ხერხი (xerxi)
- → Ossetian: хырх (xyrx), хирх (xirx)
- → Svan: ჴერჴ (qerq), ხერხ (xerx)
- → Tsez: хирих (xirix)
Etymology 2
Inherited from Middle Georgian ჴერჴი (qerqi). Cognate with Svan ლი-ჴჷრჴ-ე (li-qərq-e).
Inflection
Declension of ხერხი (see Georgian declension)
| singular | plural | archaic plural | |
|---|---|---|---|
| nominative | ხერხი (xerxi) | ხერხები (xerxebi) | ხერხნი (xerxni) |
| ergative | ხერხმა (xerxma) | ხერხებმა (xerxebma) | ხერხთ(ა) (xerxt(a)) |
| dative | ხერხს(ა) (xerxs(a)) | ხერხებს(ა) (xerxebs(a)) | ხერხთ(ა) (xerxt(a)) |
| genitive | ხერხის(ა) (xerxis(a)) | ხერხების(ა) (xerxebis(a)) | ხერხთ(ა) (xerxt(a)) |
| instrumental | ხერხით(ა) (xerxit(a)) | ხერხებით(ა) (xerxebit(a)) | |
| adverbial | ხერხად(ა) (xerxad(a)) | ხერხებად(ა) (xerxebad(a)) | |
| vocative | ხერხო (xerxo) | ხერხებო (xerxebo) | ხერხნო (xerxno) |
| Notes: archaic plurals might not exist. | |||
Postpositional inflection of ხერხი (see Georgian postpositions)
| postpositions taking a dative case | singular | plural |
|---|---|---|
| -ზე (on - ) | ხერხზე (xerxze) | ხერხებზე (xerxebze) |
| -თან (near - ) | ხერხთან (xerxtan) | ხერხებთან (xerxebtan) |
| -ში (in - ) | ხერხში (xerxši) | ხერხებში (xerxebši) |
| -ვით (like a - ) | ხერხივით (xerxivit) | ხერხებივით (xerxebivit) |
| postpositions taking a genitive case | singular | plural |
| -თვის (for - ) | ხერხისთვის (xerxistvis) | ხერხებისთვის (xerxebistvis) |
| -ებრ (like a - ) | ხერხისებრ (xerxisebr) | ხერხებისებრ (xerxebisebr) |
| -კენ (towards - ) | ხერხისკენ (xerxisḳen) | ხერხებისკენ (xerxebisḳen) |
| -გან (from/of - ) | ხერხისგან (xerxisgan) | ხერხებისგან (xerxebisgan) |
| postpositions taking an instrumental case | singular | plural |
| -დან (from / since - ) | ხერხიდან (xerxidan) | ხერხებიდან (xerxebidan) |
| -ურთ (together with - ) | ხერხითურთ (xerxiturt) | ხერხებითურთ (xerxebiturt) |
| postpositions taking an adverbial case | singular | plural |
| -მდე (up to - ) | ხერხამდე (xerxamde) | ხერხებამდე (xerxebamde) |
Further reading
- Vogt, Hans (1971) Grammaire de la langue géorgienne (in French), Oslo: Universitetsforlaget, page 10
Old Georgian
Etymology
By umlauting from earlier *ხარხ- (*xarx-), inherited from Proto-Georgian-Zan *xarx- (“a saw; to saw”), which is possibly an onomatopoeic formation; cognate with Mingrelian ხორხი (xorxi, “saw”) and Laz ო-ხორხ-უ (o-xorx-u, “to saw”).[1][2][3][4][5][6][7][8]
Noun
ხერხი • (xerxi)
- saw (tool for sawing)
- 5th century and later, Bible, Isaiah 10.15:
- ნუ უკუჱ იდიდოს ცული თჳნიერ მკუეთელისა, ანუ აღმაღლდეს ხერხი თჳნიერ მზიდველისა მისისა. ეგრეთვე ვითარცა იგი ვინ აღიღის კუერთხი, ანუ წათი, და არა ეგრე.
- nu uḳuē ididos culi twinier mḳuetelisa, anu aɣmaɣldes xerxi twinier mzidvelisa misisa. egretve vitarca igi vin aɣiɣis ḳuertxi, anu c̣ati, da ara egre.
- Shall the axe boast itself against him that heweth therewith? [Or] shall the saw magnify itself against him that shaketh it? As if the rod should shake [itself] against them that lift it up, [or] as if the staff should lift up [itself, as if it were] no wood.
- ნუ უკუჱ იდიდოს ცული თჳნიერ მკუეთელისა, ანუ აღმაღლდეს ხერხი თჳნიერ მზიდველისა მისისა. ეგრეთვე ვითარცა იგი ვინ აღიღის კუერთხი, ანუ წათი, და არა ეგრე.
Derived terms
- ხერხის-სახე (xerxis-saxe)
Descendants
- Georgian: ხერხი (xerxi)
- → Abkhaz: ахьархь (axʲarxʲ)
- → Armenian: խերխի (xerxi), խեխի (xexi), խրխի (xrxi), խրխա (xrxa)
- → Bats: ხერხ (xerx)
- → Bezhta: хойгъо (xojğo), хоргъо (xorğo), хорхо (xorxo)
- → Chechen: херх (xerx)
- → Ingush: херх (xerx)
- → Khvarshi: херех (xerex)
- → Laz: ხერხი (xerxi)
- → Ossetian: хырх (xyrx), хирх (xirx)
- → Svan: ჴერჴ (qerq), ხერხ (xerx)
- → Tsez: хирих (xirix)
- → Aghwan: 𐕀𐔴𐕀𐔴𐕙 (xexer)
References
- Kipšidze, Iosif (1914) “ხორხი”, in Грамматика мингрельского (иверского) языка с хрестоматией и словарем [Grammar of the Mingrelian (Iverian) Language with a Reader and a Dictionary] (Материалы по яфетическому языкознанию; 7) (in Russian), Saint Petersburg: Academy Press, page 407a
- Čikobava, Arnold (1938) Č̣anur-megrul-kartuli šedarebiti leksiḳoni [Laz–Megrel–Georgian Comparative Dictionary] (Works; IV) (in Georgian), Tbilisi: Arnold Chikobava Institute of Linguistics, published 2008, page 413
- Schmidt, Karl Horst (1962) Studien zur Rekonstruktion des Lautstandes der südkaukasischen Grundsprache (Abhandlungen für die Kunde des Morgenlandes; XXXIV, 3) (in German), Wiesbaden: Kommissionsverlag Franz Steiner GmbH, page 158
- Klimov, G. A. (1964) Этимологический словарь картвельских языков [Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages] (in Russian), Moscow: Academy Press, pages 257, 258
- Fähnrich, Heinz, Sardshweladse, Surab (1995) Etymologisches Wörterbuch der Kartwel-Sprachen (Handbuch der Orientalistik; I.29) (in German), Leiden, New York, Köln: Brill, pages 545–546
- Klimov, G. A. (1998) Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages (Trends in linguistics. Documentation; 16), New York, Berlin: Mouton de Gruyter, page 326
- Fähnrich, Heinz (2007) Kartwelisches Etymologisches Wörterbuch [Kartvelian Etymological Dictionary] (Handbuch der Orientalistik; VIII.18) (in German), Leiden, Boston: Brill, page 678
- Sarǯvelaʒe, Zurab (1985) “Umlauṭis ḳvali kartulši [Traces of umlaut in Georgian]”, in Sakartvelos ssr mecnierebata aḳademiis moambe (in Georgian), volume 120, number 1, Tbilisi: Metsniereba, page 197―200
Further reading
- Abajev, V. I. (1989) Историко-этимологический словарь осетинского языка [Historical-Etymological Dictionary of the Ossetian Language] (in Russian), volume IV, Moscow and Leningrad: Academy Press, page 267
- Abulaʒe, Ilia (1973) “ხერხი”, in Ʒveli kartuli enis leksiḳoni (masalebi) [Dictionary of Old Georgian (Materials)] (in Georgian), Tbilisi: Metsniereba, page 562a
- Abulaʒe, Ilia (2014) “ხერხი”, in Ʒvelkartuli-ʒvelsomxuri doḳumenṭirebuli leksiḳoni [Old Georgian – Old Armenian Documentary Dictionary], Tbilisi: National Centre of Manuscripts, →ISBN, page 930b
- Bailey, H. W. (1975) “Excursus Iranocaucasicus”, in Monumentum H. S. Nyberg I (Acta Iranica; 4), Leiden: Brill, page 33 of 31–35, proposes a difficult Iranian etymology, ultimately from Proto-Iranian *way- (“to cut off”) underlying Old Armenian վէտ (vēt, “incision”)
- Fähnrich, Heinz (1994) Grammatik der altgeorgischen Sprache (in German), Hamburg: Helmut Buske Verlag, page 224
- Gudava, Ṭogo (1954) “Kartul-xunʒuri leksiḳuri šexvedrebis šesaxeb [On Georgian-Avar lexical interactions]”, in Sakartvelos ssr mecnierebata aḳademiis moambe (in Georgian), volume 5, number 10, Tbilisi, page 701―707
- Goniašvili, Tinatin (1940) “Leksiḳuri šexvedrebi čačnurisa kartvelur enebtan [The lexical interactions of Chechen with Kartvelian languages]”, in Enis, isṭoriisa da maṭerialuri ḳulṭuris insṭiṭuṭis aḳademiḳos niḳo maris saxelobis moambe (in Georgian), volumes V–VI, Tbilisi, page 615 of 575–632
- Klimov, G. A. (1994) Einführung in die kaukasische Sprachwissenschaft [Introduction to Caucasian Linguistics] (in German), German adaptation by Jost Gippert, Hamburg: Buske Helmut, page 86
- Klimov, G. A., Xalilov, M. Š. (2003) Словарь кавказских языков. Сопоставление основной лексики [Dictionary of Caucasian Languages. A comparison of the Basic Vocabulary] (in Russian), Moscow: Vostochnaya Literatura, →ISBN, page 155
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.